Συλλογή ΠΑΕ ΠΑΟΚ. Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Δήμου Καλαμαριάς. Θεσσαλονίκη, Κεντρική Μακεδονία, Ελλάδα. 1930

Σε αυτή τη σπάνια ομαδική φωτογραφία του 1930, οι ποδοσφαιριστές του ΠΑΟΚ ποζάρουν στον αγωνιστικό χώρο πλαισιωμένοι από δύο άνδρες με πολιτική περιβολή – πιθανώς παράγοντες ή προπονητές – αποπνέοντας αίσθηση οργανωμένης ομάδας και συλλογικής φιλοδοξίας. Με τις χαρακτηριστικές σκουρόχρωμες φανέλες που φέρουν οριζόντια λωρίδα στο στήθος, οι έντεκα παίκτες ποζάρουν είτε γονατιστοί είτε όρθιοι, σύμφωνα με την καθιερωμένη τότε ποδοσφαιρική διάταξη, ενώ στο βάθος διακρίνεται πλήθος κόσμου, στοιχείο που μαρτυρά τη λαϊκή απήχηση του αθλήματος ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Η σκηνή, λιτή και γήινη, φέρει έντονα τα ίχνη της προσφυγικής ταυτότητας του ΠΑΟΚ: μια ομάδα που γεννήθηκε μέσα από τον ξεριζωμό και την ανάγκη για συλλογική έκφραση, μετατρέποντας το ποδόσφαιρο σε φορέα ταύτισης και υπερηφάνειας για τη μικρασιατική κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Η γη χωρίς γρασίδι, το αυτοσχέδιο γήπεδο και η απουσία πολυτελών εξοπλισμών ενισχύουν τη συμβολική δύναμη της φωτογραφίας: το σωματείο ως κύτταρο κοινωνικής ενσωμάτωσης και ανάδειξης, σε μια εποχή που οι πρόσφυγες πάσχιζαν να χτίσουν εκ νέου τις ζωές τους σε ξένη γη.