Το Εθνικό Παπάφειο Ορφανοτροφείο ''Ο Μελιτεύς''

Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο της Θεσσαλονίκης κτίστηκε από τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη, με χρήματα της διαθήκης του ευεργέτη Ιωάννη Παπάφη, το διάστημα 1894-1903. Από την έναρξη της λειτουργίας του, το 1903, το Παπάφειο Ορφανοτροφείο ''Ο Μελιτεύς'' προσέφερε σημαντική κοινωνική προσφορά στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη ελληνική κοινότητα. Έτσι το 1912, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και μέχρι το Δεκέμβριο του 1913, χρησιμοποιείται σαν στρατιωτικό νοσοκομείο. Στη συνέχεια το κτίριο επισκευάζεται για την εγκατάσταση των ορφανών, αλλά τον Αύγουστο του 1914 επιτάσσεται για τη στέγαση του 13ου πεζικού Συντάγματος. Μετά την επιστροφή και σύντομη διαμονή των ορφανών, χρησιμοποιείται από το Αγγλικό Στρατηγείο Ανατολής στο χρονικό διάστημα 1917-1919, ενώ το 1921 στεγάζει και πάλι το Στρατιωτικό Νοσοκομείο. 

Το 1935 μετονομάζεται σε Εθνικό Παπάφειο Ορφανοτροφείο ''ο Μελιτεύς''. Από το 1936- 1938 χρησιμοποιείται για τη στέγαση του Παθολογικού τμήματος του Δημοτικού Νοσοκομείου. Το 1940, στεγάζει και πάλι το Στρατιωτικό Νοσοκομείο, ενώ κατά τη διάρκεια της κατοχής το Γενικό Γερμανικό Νοσοκομείο. Στη συνέχεια καταλαμβάνεται από το Ε.Λ.Α.Σ. και τον Δεκέμβριο του 1944 εγκαθίσταται σε αυτό το Αγγλικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο, ενώ μόλις το 1947 επανέρχεται στην αρχική του χρήση. Το 1948 φιλοξενεί 4.650 παιδιά – θύματα του Εμφυλίου Πολέμου και από το 1948-1950 την παιδούπολη ''Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς''. Από το 1957 ξεκινάει μια νέα περίοδος ανακαινίσεων και επισκευών. 

Στη μακρά του ιστορία το ορφανοτροφείο φρόντισε και ανέθρεψε μεγάλο αριθμό παιδιών, προετοιμάζοντάς τα για την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία. Οι απόφοιτοί του διακρίθηκαν σε διάφορες επιστημονικές και επαγγελματικές δραστηριότητες σε όλη την Ελλάδα. Το ορφανοτροφείο παρείχε επίσης τεχνική εκπαίδευση σε διάφορα τμήματα όπως η ραπτική, η υποδηματοποιία, η ξυλουργική και άλλα, επεκτείνοντας αργότερα τις δραστηριότητές του σε περισσότερους τομείς όπως η ξυλογλυπτική, η ηλεκτρολογία και η σιδηρουργική. 

Εικονιζόμενο έγγραφο: Επιστολή του Διοικητικού Συμβουλίου του Γυμναστικού Συλλόγου του Ηρακλή Θεσσαλονίκης προς τον διευθυντή του Ορφανοτροφείου Θεσσαλονίκης ''Ο Μελιτεύς'', τον Ιούνιο του 1914. ©Ν.Γ.Σ. Ηρακλής Θεσσαλονίκης 1908.